بەڵگەنامە

تۆمارکردنی گرێبەستێکە کە لە نێوان فرۆشیار و کڕیاری موڵکێک ئەنجام دەدرێت، بە پێی گرێبەستەکە، فرۆشیار موڵکی خۆی بە کڕیار دەفرۆشێت، شێوەی یاسایی وەردەگرێت و گرێبەستەکە لە فەرمانگەکانی تۆمارکردنی خانووبەرە تۆماردەکرێت، دوای وەرگرتنی دان پێدانانی هەردوو لایەن.

گرێبەستێکە لە نێوان فرۆشیار و کڕیار ئەنجامدەدرێت، بەپێی گرێبەستەکە فرۆشیار مافی ڕەفتارکردن بە موڵکی کشتوکاڵی لە بەرژەوەندی لایەنی دووەم، کە کڕیارە بەتاڵدەکاتەوە، دوای وەرگرتنی ڕەزامەندیی فەرمانگەی کشتوکاڵی تایبەتمەند، ئەو گرێبەستە شێوەی یاسایی وەردەگرێت بە تۆمارکردنی لە فەرمانگەکانی تۆمارکردنی خانووبەرە، دوای وەرگرتنی دانپێدانانی هەردوو لایەن.

مافی بانانە، گرێبەستێکە لە سەر موڵکێک لە نێوان خاوەن موڵک و بەکرێگری بانانە، بە گرێبەستی بەکرێدانی درێژخایەن ناودەبرێت، بەپێی ناوەڕۆکەکەی خاوەن موڵک مافی بیناکردن و بەکارهێنان دەدات بە کرێگر بەپێی ئەو مەرجانەی لە گرێبەستەکەدا لەسەری ڕێککەوتوون.

دانانی موڵکێکی نەگوێزراوە لەژێر بارمتە (رهن) بۆ بەرژەوەندیی خاوەن قەرز.

مەبەست لێی ڕێککەوتنی میراتگران یان بەشێکیانە لەسەر دەرهێنانی هەندێکیان لە میرات یان لەسەر گواستنەوەی مافیان لە بەرامبەر قەرەبوویەکی دیارکراو لە میرات. یان قەرەبوویەکی تر یان موڵکێک بەناوی چەند کەسێک بێت و یەکێکیان یان زیاتر لێی دەربچێت و واز لە پشکی خۆی بێنێت، مامەڵەی لێدەرچوون (تخارج) دەکات بەپێی بەڵگەنامەی لێدەرچوون (حجة التخارج) کە لە دادگای تایبەتمەند دەرچووبێت.

بۆ تۆمارکردن و کردنەوەى لقی کۆمپانیا و ڕێکخراوە بیانییەکان لە هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەى بتوانن لە چوارچێوەى یاسا و ڕێنماییەکاندا چاڵاکی بازرگانی و ڕێکخراوەیی ئەنجامبدەن.

چاپكردنی پەرتووكەكانی سەرجەم قۆناغەكانی خوێندن، كە ساڵانە تەندەری بۆ دەكرێت، بە مەبەستی چاپكردن.
هەر بۆ ئەم مەبەستە چەندان چاپخانە و دەزگای چاپ، پێشكەشی ئەم تەندەرە دەكەن، بە پێی ئەو خەسڵەتەی كە وەزارەت دایناوە و هەبوونی مەرجەكان بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی كردنەوە و شیكردنەوەی تەندەرەكان.
بە پشت بەستن بە مەرجەكانی كەمكردنەوە، دەزگایەكی چاپ یاخود چاپخانەیەک ئەم تەندەرەی بۆ دەردەچێت و دەبێت گرێبەست لەگەڵ وەزارەت بكات، كە لە ماوەیەكی دیاریكراو ئەم پەرتووكانە ڕادەستی وەزارەت بكات. مەرج نییە كەمترین نرخ وەربگیرێت.

وەرگرتنەوەی بڕوانامەی دەرچوون، بۆ مەبەستی درێژەدان بە خوێندن، دامەزراندن یاخود هەر مەبەستێکی تر بێت.

بە مەبەستی درێژەدان بە خوێندن لە دەرەوەی وڵات یاخود هەر مەبەستێکی تر، پێویستە دەرچووان بە شێوەیەکی فەرمی لە وەزارەتی پەروەردە، بە بەرگی وەرگێڕانی بڕوانامەی تایبەت، بڕوانامەكانیان وەربگێڕنە سەر زمانی ئینگلیزی.

تۆمارکردنی بەڵێننامەیەکە، کە کەسێک بە هۆیەوە بە ئەنجامدانی یان ئەنجامنەدانی کارێک یان ڕەفتارێکەوە پابەندی دەکات، بەو مەرجەی لە چوارچێوەی یاسا و دابونەریتی گشتی دەرنەچێت.